اقسام فعل معتل

به فعلی که در ریشه آن حرف علّه و، ی، ا وجود داشته باشد «فعل معتل» می‌گویند.
مانند:«وعد، یسر، قول، بیع، دعو، رمی و …»

اقسام فعل معتل:

فعل معتل بر چهار قسم می باشد: مثال،أجوف، ناقص، لفیف.

تعریف:

اعلال تغییراتی است که فعل معتل در هنگام صرف می یابد که این تغییرات سه نوع می باشند: اسکان، قلب، حذف

انواع اعلال:

الف) اسکان: ساکن کردن حرف عله (به حذف حرکت یا به نقل آن به حرف ماقبل).

ب) قلب: تبدیل حرف عله به حرف متجانس با حرکت حرف ما قبل آن (ضمه با واو، فتحه با الف، و کسره با یاء متجانس است).

ج) حذف: حذف کردن حرف عله ( به دلایلی مانند التقای ساکنین یا جزم فعل ناقص).

اعلال در افعال معتل

الف) اعلال در فعل معتل مثال:

تعریف:

معتل مثال فعلی است که اولین حرف اصلی آن (فاء الفعل) از حروف عله باشد. مانند: وَعَدَ، یَسِرَ.

توجه: از میان سه نوع اعلال فوق، معتل مثال تنها دارای اعلال به حذف می باشد (اَنهم تنها در مضارع و امر).

توجه: در ۱۴ صیغه فعل معتل مثال هیچگونه اعلالی صورت نمی گیرد و مانند یک فعل سالم صرف می شود. اما در مضارع و امر آن اعلال به حذف حرف عله صورت می گیرد.

توضیح:

۱- از مصدر ثلاثی مجرد مثال واوی که بر وزن (فِعْل) است، واو حذف می شود و به جای آن (تاء تأنیث) به آخرش اضافه می گردد. مانند: وِعْد¬ عِدَه. و گاهی بعد از حذف (واو) عین الفعل مفتوح می شود. مانند: سَعَه (وَفْر، وِرد، وِزر استثناء می باشند).

۲- اگر مضارع مثال واوی، مکسور العین (بر وزن یَفْعِلُ) و یا داری حرف حلق و مفتوح العین باشد، واو از آن و از فعل امر حذف می شود. مانند: یَوْعِدُ ¬ تَعِدُ ¬ عِدْ

۳- در مصدر مثال واوی بابهای افعال و استفعال، واو ساکن ما قبل مکسور تبدیل به (ی) می شود. مانند: اِوْجاد ¬ ایجاد / اِسْتِوضاح ¬ استیضاح.

۴- در مثال یایی، حرف عله (ی) ساکن ما قبل مضموم تبدیل به (و) می شود. مانند: اُیْمُن ¬ اُومُن.

ب) اعلال در فعل معتل اجوف

تعریف: اجوف فعل معتلی است که عین الفعل آن حرف عله باشد مانند: قَوَلَ، بَیَعَ.

توجه: در فعل معتل اجوف، هر سه نوع اعلال (اسکان، قلب، حذف) صورت می گیرد